تاریخ تصوف در اسلام (کتاب)

کتاب «تاریخ تصوف در اسلام؛ تطوّرات و تحوّلات مختلفۀ آن از صدر اسلام تا عصر حافظ» تألیف قاسم غنی، استاد دانشگاه، ادیب و عرفان پژوه قرن معاصر است که در موضوع عرفان و تصوف اسلامی نگارش شده و چنانکه در عنوان کتاب آمده، درباره تطوّرات و تحوّلات تصوف از صدر اسلام تا عصر حافظ شیرازی بحث می کند.

محتوای کتاب

تصوف یا عرفان، در نزد مسلمین عبارت است از طریقه ی مخلوطی از فلسفه و مذهب که به عقیده ی پیروان آن، راه وصول به حق منحصر بدان است و این وصول به کمال و حق، متوقّف است بر سیر و تفکر و مشاهداتی که مودّی به وجد و حال و ذوق می شود و در نتیجه به نحو اسرار آمیزی، انسان را به خدا متصل می سازد. پیروان این طریقه، به صوفی و عارف و اهل کشف معروفند و خود را اهل حق می نامند.

این کتاب، اندیشه های اهل تصوف را بررسی کرده است و به تبیین ابعاد تاریخی و معنایی تصوف اسلامی پرداخته است. فهرست برخی از مطالب کتاب عبارت است از:

1. منشاء تصوّف، تاریخ آن، مناسبات تصوّف با اسلام، ممیزات آن
2. منشاء اسلامی تصوّف
3. مرحله اوّل: یعنی دوره صدر اسلام
4. مرحله دوم: تصوّف در قرن دوم هجری
5. پیدایش کلمه صوفی و متصوّف و اصل آن دو کلمه
6. مرحله سوم: تصوّف در قرن سوم و چهارم
7. منابع غیر اسلامی تصوّف
8. دیانت مسیحی
9. فلسفه نو افلاطونی
10. حکمت اشراقی عرفای قبل از اسلام و عرفای مسیحیت
11. عقائد بودایی و هندی و مانوی
12. بازگشت به اصل موضوع یعنی ظهور تصوّف در اسلام
13. تعریف تصوّف و... .

در قسمتی از کتاب «تاریخ تصوف در اسلام» که مربوط به قسمت «تصوّف در قرن هفتم» است، نویسنده شرح می دهد:

«تصوف قرن هفتم، دنباله ی همان تصوف قرن پنجم و ششم است که با ظهور بعضی از بزرگان عرفا مخصوصا محیی الدین ابن العربی و جلال الدین رومی به کمال نضج و پختگی رسیده است. کلیاتی که راجع به وضعیت علوم و چگونگی بحث و تحقیق و سنخ فکر مشتغلین به حکمت و شیوع مناظره و جدل و سرگرمی به مجادلات مذهبی در قرن پنجم و ششم گفته شد، در اوایل قرن هفتم نیز صادق می آید و فقط حادثه ی عظیم هجوم مغول است که این جریان را نخست در خراسان و شرق ایران و به تدریج در سایر ایالات منقطع می سازد».

منابع

• تاریخ تصوف در اسلام، تألیف: قاسم غنی، انتشارات زوّار، ۱۳۸۰.
• مؤسسه فرهنگی و هنری نور راسخون.